Osmanlı padişahları içinde dindarlığı ile bilinen sultanlardan olan 1. Ahmed Han, 14 yaşında tahta çıkmış, 14 sene sultanlık yapmış ve 28 gibi genç bir yaşta vefat etmişti. Sultan Ahmed Camii ve külliyesini miras olarak kendinden sonraki nesle bırakan bu değerli sultan, silah kullanmada mahir, ava meraklı ve divan sahibi bir şair olmasının yanında iyi bir hattattı. Anadolu’da baş gösteren Celâlî isyanları yüzünden sancağa çıkmadan tahta oturan ilk Osmanlı şehzadesi olan 1. Ahmed Han, devlet işlerinde çok sert, âlimler ve veliler karşısında ise çok mütevazi bir kişiliğe sahipti. Aziz Mahmud Hüdayi hazretlerine olan muhabbeti, cenazesinin gasil işleriyle onun ilgilenmesini vasiyet edecek dereceydi. Arapça ve Farsçayı mükemmel derecede bilen 1. Ahmed Han, fıkıh âlimi olması yönüyle de sıra dışı bir padişahtı. Dedesi Yavuz Sultan Selim Han’a benzetilen Sultan Ahmed Han, devlet işlerinde sert ve disiplinli bir yapıya sahipti ve bu yönüyle de halkın sevgisini kazanmış bir yöneticiydi.
Tahta geçişte değişiklik
1. Ahmed Han dindar yaşayan bir insandı. Saltanatı zamanında yaptığı hayırlar nedeniyle halkının güvenini kazanmıştı. 28 yaşında vefatı İstanbul’da teessürle karşılanmış ve halk bu genç sultana ziyadesiyle üzülmüştü. Bu hüznün nedeni 1. Ahmed Han’ın dindar kişiliğinin yanında hayırsever bir padişah olması, devlet işlerinde çok ciddi ve disiplinli davranmasıydı. Sultan sert tabiatlıydı, bu nedenle de ihanet eden devlet görevlilerini kesinlikle affetmez, hiç çekinmeden en sert cezaları uygulardı. Bu karakteri nedeniyle bazen devlet görevinde bulunanlara acımasız davrandığı da rivayet edilir.
Gayet sade giyinen ve güçlü yapısıyla tanınan, kendisinden önceki sultanlar gibi şiire merakı olan 1. Ahmed Han, Bahtî mahlasıyla şiirler yazmıştı ve küçük de olsa bir divan sahibiydi. Osmanlı’da saltanata geçecek şehzadenin seçiminde yaşanan değişiklik de yine onun zamanında yapıldı. Bu değişiklikle birlikte tahta ailenin en yaşlı üyesinin geçmesi benimsendi ve 1. Ahmed Han’a da 1. Mustafa halef oldu.
Eğitim hayatı
79’uncu İslâm halifesi olan Sultan, 3. Mehmed Han’ın oğluydu. Babası Saruhan valisi iken 1590 yılında Manisa’da dünyaya gelmiş ve her şehzade gibi çocukluğundan başlayarak iyi bir eğitimden geçmişti. Daha beş yaşındayken talim ve terbiyeye alınan küçük şehzade, zamanının büyük âlimlerinden olan Aydınlı Mustafa Efendi tarafından yetiştirildi. Temel bilgileri aldıktan sonra Hocazade Mehmed ve Esad Efendilerden de ayrıca dersler aldı.
Özellikle fıkıh ilminde derinlemesine bilgiye sahipti. Bunun yanında Arapça ve Farsçayı çok iyi derecede öğrendi. Her şehzade gibi kılıç kullanma, ata binme gibi savaş ve askerlikle ilgili olan eğitimlerini de ilim çalışmalarının yanında tamamladı.
Sultanın en önemli eseri
Kendisinden önceki Osmanlı sultanları gibi 1. Ahmed Han da saltanatı döneminde sanata değer veren, şiir ve hat sanatıyla ilgilenen bir kişiliğe sahipti. Sanata olan düşkünlüğü neticesinde ataları gibi Osmanlı’ya birçok eserler kazandırdı. Sultan Ahmed Camii, onun İstanbul’a kazandırdığı en önemli eserlerden biridir. Hatta bu caminin inşasında temel atma çalışmalarına bizzat katılarak terleyene kadar çalıştığı bilinir. Sultan Ahmed Camii, Osmanlı’nın inşa ettirdiği en büyük yapılar arasında yer alırken mimari özellikleri göz önüne alındığında sanat tarihi açısından da önemli bir yere sahiptir. Şunu da belirtmek lazım; Sultan Ahmed Camii, sadece cami olarak inşa edilmemiştir. Hemen yanında medresesi, imarethanesi, tabhanesi, darüşşifası, mektep ve dükkânları ile tam bir külliye şeklinde teşekkül etmişti.
Bir veliye vasiyet
Rahatsızlandığı dönemde sultanın hastalığı doktorların tüm çabalarına rağmen ilerledi. Vefat edeceğini anlayan sultan, vefatından sonra gaslinin Aziz Mahmud Hüdayi hazretleri tarafından yapılmasını vasiyet etti. 22 Kasım 1617’de elli bir gün boyunca kalkamadığı yatağında 28 yaşında vefat ettiğinde saray çevresi şaşkınlık içindeydi.
Sultanın vefatıyla İstanbul camilerinden sela sesleri birbiri ardına yükseldi. Vasiyetinin yerine getirilmesi için Aziz Mahmud Hüdayi hazretlerine ulaklar gönderildi. Genç sultanı çok seven ancak yaşı da hayli ilerlemiş bulunan Hüdayi hazretleri kendisinin huzuruna gelenlere sultanı çok sevdiğini bu nedenle gaslini yapmaya dayanamayacağını, ihtiyarlığının da bu görevi yerine getirmesine tam olarak müsaade etmeyeceğini ve müridlerinden Şaban Dede’yi bu iş için göndermek istediğini söyledi.
Sultanın cenaze namazını Şeyhülislâm Esad Efendi sarayın Sahn Divanhanesi’nde kıldırdı. Kalabalık bir cemaatin katıldığı cenaze henüz bitmemiş olan Sultan Ahmed Camii’nin yanındaki türbesine defnedildi. Kısacık ömründe sultanlığın verdiği rahata hiç kapılmayan ve dindar bir hayat yaşayan Sultan 1. Ahmed Han, devrinin evliyalarından olan Abdülmecid Sivasî ve Aziz Mahmud Hüdayi hazretlerinden feyz almayı da ihmal etmemişti.