Değerler bizlere yön veren, davranışlarımızı ve tutumlarımızı etkileyen kurallar bütünüdür. Değerlerimizi içinde yaşadığımız dönem; dini, toplumsal ve kültürel kodlarımı belirler.
Bu değerler geleneksel, kültürel, milli, manevi, evrensel değerler olabilir. Örneğin yardımseverlik bir manevi değerken hoşgörülü evrensel bir değerdir.
Bir kişiyle tanıştığımızda değerlerimiz hakkında hiç konuşmasak bile görüşünden, davranış biçiminden, iletişim kurma ve yeme içme adabından onun değerleri hakkında fikir edinebiliriz.
Örneğin buluşma saatine riayet ettiyse güvenilir olduğu, karşıdaki konuşurken başka bir şeyle ilgilenmiyorsa saygısı, bahsettiği konular göre vatan sevgisi ve benzeri değerlere sahip olduğu anlaşılabilir.
Değerlerin büyük bir çoğunluğu aile ortamında edinilir ve sonrasında davranışlarımıza yön veren ilkeler olarak hep hayatımızı şekillendirir.
Ergenlik dönemi, soyut düşünmenin başlamasıyla değerlerin de anlaşılmaya başlandığı bir dönemdir. Ergenliğe kadar ailedeki değerler çocuklar tarafında kolaylıkla içselleştirilirken ergenlikte bu değerler yalnızca anlaşılmaz, bir yanda da sorgulanmaya başlar.
Bu sorgulamanın amca ailenin değerlerine ters değerler geliştirmek değil, soyut olan kavramları tam anlamıyla anlamak, neden-sonuç ilişkileri kurmaya çalışmaktır. Değerlerin ergenlerin bilişsel süzgeçlerinden geçerek içselleştirebilmesi için ailede nasıl yaşandığı oldukça önemlidir.
Anne babalar sahip olduğunu savunduğu değerlere uygun bir yaşantıya sahip değilse ergenlerde de bu değerler içselleştirilmez. Örneğin dürüstlük değerinin vurgulandığı bir ailede ergen, anne ya da babanın yalan söylediğine şahit olursa bu değeri içselleştirmesi zor olacaktır.
Değerlerin aktarımında en önemli etken anne babanın olumlu rol model olmasıdır; çünkü anne babalar çocuklarının modern tabirle ilk “influencer”larıdır (etkileyenleridir). Ergenler nasıl sosyal medyada beğendikleri kişilerin konuşma, giyinme şekillerini takip ediyorlarsa anne babaların davranışlarını da sürekli izler ve kaydederler.
Ebeveynlerin değerleri ve davranışları arasında tutarsızlık varsa bu değerli içselleştirmeleri beklenemez.
Aile, Değer Aktarım Aktarımında Tohumların Atıldığı Yerdir
Ailede değerlerin aktarılmasında bir diğer önemli etken anne ve babanın ortak bir dil kullanmasıdır. Örneğin anne sorumluluk bilinci değerini kazandırmak amacıyla ergene sorumluluk vermişse ancak baba devreye girerek ergenin sorumluluğundaki işleri üstelenirse bu değerin edinilmesi zorlaşır.
Ya da ebeveynlerden bir bir konuyu gizlemek için ergenin yalan söylemesini teşvik ederse, dürüstlük değeri tam anlamıyla yerleşemez.
Kaynak: Semerkand Aile Dergisi