Şunu bil ki ilimlerin sınıflandırması açıklamadan, farz olanlarla olmayanları ayırmak mümkün olmaz. Konumuz itibariyle ilimler, dinî ve dinî olmayan şeklinde iki kısma ayrılır ve sınıflanır.
Dinî ilimlerle kastettiğimiz, ancak peygamberlerin vasıtasıyla elde edilen ilimlerdir; onlar hesap ilminde olduğu gibi aklın yol göstermesiyle öğrenilmez; tıp ilminde olduğu gibi tecrübeyle elde edilmez, lügat ilminde olduğu gibi işitmekle bilinmez.
Dinî olmayan ilimler, övülen, kötülenen ve câiz görülen şeklinde üç kısma ayrılır. Övülen ilimler, tıp ve hesap gibi dünya işlerini düzene koymakla alakalı ilimlerdir. Bunlar da farzı kifaye ve fazilet olarak iki kısma ayrılır.
Farzı kifaye olan ilimler, dünya işlerini düzene koymada onsuz olmayacak her ilimdir. Mesela tıp ilmi bunlardan biridir. Çünkü o, insan bedeninin sıhhat içinde hayatını devam ettirmesi için zaruridir.
Bir diğeri hesap ilmidir; o da (alışveriş gibi) muamelelerde, vasiyet edilen malların ve mirasın taksiminde ve benzeri diğer işlerde zaruridir.
Bunlar öyle ilimlerdir ki bir beldede onları bilen hiç kimse bulunmasa, o belde halkı ciddi sıkıntıya düşer. Onu (ihtiyaç nispetinde) birileri bilse yeterlidir; diğerlerinden farz sorumluluğu düşer.
Tıbbı ve hesabı farzı kifaye ilimler arasında saymamıza şaşırılmasın, sadece onlar değil, yukarıda bahsi geçen tarımcılık, dokumacılık ve siyaset gibi sanatların aslı olan ilimler de farzı kifayedir.
Hatta hacamat ve terzilik de bu kısma dahildir. Çünkü bir beldede hacamat yapacak kimse (kan alacak ve kani tahlil edecek doktor) bulunmasa, hastalık yayılır, insanlar ciddi tehlikelerle yüz yüze gelerek sıkıntıya düşerler.
Şüphesiz, hastalığı yaratan Allah, devayı da yaratmış, onu kullanma yolunu göstermiş ve gerekli sebeplerini hazırlamıştır. Artık onları ihmal ederek bedeni tehlikeye maruz bırakmak câiz değildir.
Buraya kadar anlattığımız her şey farz kifaye olan ilimler hakkındaydı. İkinci olarak farzı ayn ilimler var. Bunun hakkında bilgi almak için farzı ayn olan ilimler adlı makalemi okuyabilirsiniz.